چوگان ورزش سنتی و مهجور ایرانیان
نام چوگان از نام چوبی که در آن استفاده می‌شود گرفته شده است. این بازی ابتدا عنوانی نظامی و جنگی داشت و سوارکاران ایرانی در آن استعداد اسب‌های جنگی خود را به نمایش می‌گذاشتند. امروزه کشورهای زیادی این ورزش را بازی می‌کنند اما در زادگاه آن (ایران) جامعه با آن بیگانه است.
نسل‌های گذشته تلاش چندانی برای حفظ آن به خرج ندادند و با وجود تلاش‌های صورت گرفته برای حفظ این رشته، نسل جدید هم چندان چوگان را نمی‌شناسد.
اسنادی وجود دارد که گواهی می‌دهد از 600 سال قبل از میلاد مسیح ایرانیان چوگان بازی می‌کرده‌اند، در دوره ساسانیان این بازی برگزار می‌شده است، رودکی به کرات از چوگان یاد کرده و فردوسی قصه چوگان بازی سیاوش و افراسیاب را به نظم در آورده است.
ورق‌زدن برگ‌‌های تاریخ ، ما را به گذشته‌ای از چوگان می‌برد که باعث افتخار ایرانیان است، ولی جای تاسف دارد که در کشورمان نسل‌هاست بازی چوگان ناشناخته مانده است.
تاکید‌های فراوان رهبر معظم انقلاب بر حفظ این ورزش باستانی ایرانیان تلنگری جدی برای مسئولان بوده تا چوگان بار دیگر در کشور احیا شود. با این حال به نظر می‌رسد همچنان بازی چوگان ورزشی غریب در میان سایر رشته‌هاست.
شرایط بازی چوگان
برای بازی چوگان به زمین بزرگ و اسب‌های مخصوص نیاز است. همین دو عامل شرایط را برای انجام آن کمی دشوار کرده است. طول زمین چوگان 274 متر و عرض آن هم 145 متر است.
طول دروازه‌های این بازی هم هفت متر است. بازی چوگان در شش دوره زمانی هفت دقیقه‌ای انجام می‌گیرد که هرکدام چوکه نام دارد و بین هر چوکه سه دقیقه و نیم استراحت برای تیم‌ها در نظر گرفته می‌شود. در برخی کشورها نظیر آمریکا و آرژانتین این بازی در هشت زمان برگزار می‌شود.
هر تیم از چهار بازیکن تشکیل می‌شود که نفر جلو مهاجم است و یک مهاجم کاذب به او کمک می‌کند. بهترین نفر هر تیم هم کار انتقال دفاع به حمله را بر عهده دارد و آخرین نفر هم کار دفاع را انجام می‌دهد. زمانی یک امتیاز برای تیمی ثبت می‌شود که توپی آشکارا از خط دروازه بگذرد و داور هم آن را تائید کند.
جایگاه کنونی
حجت‌الله دهخدایی، دبیر فدراسیون چوگان ایران در خصوص این که تلاش‌های صورت گرفته برای احیای این رشته در حال حاضر به چه نتایجی انجامیده ، عنوان می‌کند: «چوگان از 600 سال قبل از میلاد مسیح در ایران وجود داشته و وقتی چنین سندی وجود دارد، بنابراین مدت‌ها قبل از آن هم بازی می‌شده است. همه جهانیان هم اذعان داشته‌اند این ورزش اصیل ایرانی‌ها بوده است. ما این رشته را ثبت ملی کرده‌ایم و به دنبال ثبت جهانی آن هستیم، ولی قبول داریم هنوز برای خیلی‌ها ناشناخته است. خیلی از مردم عادی نمی‌دانند چوگان چیست و حتی برخی‌ها می‌گویند چوگان همان ورزش پاکستانی‌ها نیست که با چوب بازی می‌کنند؟ این واقعا جای تاسف دارد که در کشور خیلی‌ها اصیل‌ترین رشته ورزشی ایران را نمی‌شناسند. ضمن این که در حال حاضر رنکینگ جهانی هم نداریم، چرا که توانایی بازیکنان یا همان هندی کاپ باید حداقل به 12 برسد تا به مسابقات بین‌المللی برویم و خودمان را بیازماییم. ولی بین کشورهای آسیایی بعد از هند و پاکستان تیم ایران در رده سوم قرار دارد و در بین کشورهای اسلامی هم بانوان ایران در صدر رشته چوگان قرار دارند. در حال حاضر به طور مرتب مربیان خارجی برای تدریس به ایران می‌آیند که امسال از آفریقای جنوبی یکی از مربیان برتر جهان برای تدریس به ایران آمد و چند روز پیش هم مربی استرالیا در تهران حضور داشت.»
چوگان گران نیست
آیا چوگان ورزشی پرهزینه است؟ این یک پرسش عمومی است که به عاملی بازدارنده برای خیلی از علاقه‌مندان به این رشته تبدیل شده است، البته دبیر فدراسیون چوگان عنوان می‌کند این رشته چندان گران نیست.
دهخدایی در این زمینه به «جام‌جم» می‌گوید: «هنوز هم مردم فکر می‌کنند این رشته گران است، ولی آنها اطلاع کافی ندارند. الان برای جلسات عادی از نفراتی که می‌خواهند چوگان را آموزش ببینند هر ساعت 25 هزار تومان دریافت می‌شود که ما نصف این مبلغ را می‌گیریم. در واقع برای کسانی که می‌خواهند آموزش ببینند 50درصد تخفیف قائل‌هستیم.»
بهترین مکان‌ها برای آموزش چوگان
مسوول فدراسیون چوگان برای کسانی که می‌خواهند نخستین بار آموزش ببینند توصیه‌های خوبی دارد. تهران، البرز، قزوین و اصفهان چهار استانی است که میدان چوگان دارد و در هر استان هیات‌های استانی می‌توانند بهترین پاسخگو برای علاقه‌مندان به چوگان باشند. در تهران چند میدان چوگان برای آموزش وجود دارد.
دهخدایی توضیح می‌دهد: «توصیه ما این است که علاقه‌مندان با توجه به محل سکونت خود یکی از این کلاس‌ها را ثبت نام کنند.
میدان چوگان نیروی زمینی در انتهای بلوار ارتش یا همان مینی سیتی، میدان چوگان نوروزآباد در کیلومتر هفت جاده قدیم و میدان چوگان قصرفیروزه واقع در مجموعه شهدای اتوبان شهید دوران است و کسانی که قصد شروع کار را دارند ابتدا سوارکاری را آموزش می‌بینند که این بستگی به استعداد و فیزیک افراد دارد ولی می‌توان گفت بعد از 20 تا 30 جلسه یک فرد قادر خواهد بود به تنهایی سوار اسب شود و پس از آن آموزش‌های حرفه‌ای را فرا می‌گیرد.»
وی هفت سالگی را بهترین زمان برای آموختن این رشته می‌داند. دبیر فدراسیون چوگان ایران به یک نکته جالب هم اشاره می‌کند که در شرایط کنونی استقبال خانم‌ها از این رشته خیلی بیشتر از آقایان است.
علی رضایی - جام‌جم
